TL;DR

• پیش‌دیابت یعنی چه؟ وقتی قند خون کمی بیشتر از حد طبیعی باشد، اما هنوز به دیابت نرسیده باشد، به آن پیش‌دیابت می‌گویند. این مرحله هشداردهنده بدون علامت واضح است و بسیاری از افراد از وجود آن بی‌خبرند.
• چه علائمی دارد؟ معمولاً علامت مشخصی ندارد؛ اما تیرگی مخملی پوست در نواحی پشت گردن یا زیربغل و خستگی یا تشنگی خفیف ممکن است دیده شود.
• پیش‌دیابت قابل برگشت است. کاهش وزن ۵ تا ۷٪ و ۱۵۰ دقیقه فعالیت بدنی در هفته ممکن است خطر تبدیل آن به دیابت را تا ۵۸٪ کاهش دهد. رعایت رژیم غذایی سالم، خواب کافی و کنترل استرس نیز مؤثر است.
• آمار ایران نگران‌کننده است. حدود یک‌پنجم بزرگ‌سالان ایرانی دچار پیش‌دیابت هستند؛ یعنی حدود 11 میلیون نفر. شیوع پیش‌دیابت در افراد ۶۰ تا ۷۰ ساله بیشتر است.
• ابتلا به دیابت سرنوشت قطعی افراد مبتلا به پیش‌دیابت نیست. با تغییر سبک زندگی، مشاوره با پزشک و پیگیری منظم می‌توان سطح قند خون را به محدوده طبیعی برگرداند.

فهرست مطالب

1. پیش‌دیابت چیست؟
2. علائم و زمان مراجعه به پزشک
3. علل و عوامل خطر
4. تشخیص پیش‌دیابت
5. درمان و مدیریت
   1. تغذیه و رژیم غذایی
   2. فعالیت بدنی و کاهش وزن
   3. مدیریت استرس و خواب
   4. پیگیری پزشکی و داروها
6. مقایسه روش‌های کنترل پیش‌دیابت
7. باورهای نادرست
8. سؤالات متداول
9. جمع‌بندی

---

پیش‌دیابت چیست؟

پیش‌دیابت مرحله‌ای است که در آن سطح قند خون بالاتر از حد طبیعی است، ولی هنوز به محدوده تشخیص دیابت نوع ۲ نرسیده است. در این حالت، یا سلول‌های بدن نسبت به هورمون انسولین مقاوم شده‌اند یا ترشح انسولین کافی نیست. اگر پیش‌دیابت درمان نشود، خطر دیابت نوع ۲، بیماری‌های قلبی و سکته مغزی افزایش می‌یابد. خبر خوب این است که این وضعیت قابل بازگشت است؛ یعنی با اصلاح سبک زندگی می‌توان روند را معکوس کرد.

علائم و زمان مراجعه به پزشک

بسیاری از افراد مبتلا به پیش‌دیابت هیچ علامتی ندارند و تنها راه تشخیص از طریق آزمایش خون است. با این حال، برخی نشانه‌ها ممکن است هشداردهنده باشند؛ ازجمله:

• تیرگی و ضخیم شدن پوست (آکانتوزیس نیگریکانس): مشاهده لکه‌های مخملی و تیره در پشت گردن، زیربغل یا کشاله ران ممکن است علامت مقاومت به انسولین باشد.
• خستگی یا تشنگی خفیف: اگر قند خون در بالاترین حد محدوده پیش‌دیابت باشد، ممکن است کمی خستگی، تشنگی یا پرادراری نسبت به گذشته احساس شود.
• تاری دید خفیف: بالا بودن قند خون می‌تواند به‌طور موقت باعث تاری دید شود که با تنظیم قند خون برطرف می‌شود.

اگر دارای اضافه وزن یا چاقی هستید، سابقه خانوادگی دیابت دارید، سن‌تان بالای ۴۵ سال است یا فعالیت بدنی کمی دارید، بهتر است سالانه آزمایش قند خون انجام دهید. در صورت مشاهده علائم فوق یا داشتن عوامل خطر متعدد، حتماً با پزشک مشورت کنید.

علل و عوامل خطر

عوامل متعددی احتمال ابتلا به پیش‌دیابت را افزایش می‌دهند:

• وزن زیاد و چاقی شکمی: داشتن بافت چربی زیاد به‌ویژه در ناحیه دور کمر، مقاومت سلول‌ها نسبت به انسولین را افزایش می‌دهد.
• سبک زندگی کم‌تحرک: کم بودنفعالیت بدنی از مهم‌ترین عوامل خطر است.
• رژیم غذایی نامناسب: مصرف زیاد قندهای ساده، غذاهای پرچرب و غذاهای فراوری‌شده خطر را افزایش می‌دهد.
• سن: احتمال بروز پیش‌دیابت بعد از ۳۵ سالگی بیشتر می‌شود.
• سابقه خانوادگی و ژنتیک: اگر یکی از والدین یا خواهر و برادر شما به دیابت نوع ۲ مبتلاست، احتمال ابتلای شما بیشتر است.
• نژاد یا قومیت: افراد تیره‌پوست، لاتین‌تبار، ساکنان آسیای جنوب شرقی و بومیان آمریکا در معرض خطر بیشتری هستند.
• دیابت بارداری یا سندرم تخمدان پلی‌کیستیک: زنانی که در بارداری دیابت داشته‌اند یا دچار سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) هستند، بیشتر به پیش‌دیابت مبتلا می‌شوند.
• اختلال خواب و استرس: خواب ناکافی یا بی‌نظم باعث کاهش حساسیت به انسولین می‌شود. مطالعات نشان داده‌اند کم‌خوابی طی چند روز ممکن است حساسیت به انسولین را ۲۵ تا ۳۰٪ کاهش دهد. همچنین استرس مزمن سبب افزایش هورمون‌های استرس و بالا رفتن سطح قند خون می‌شود.

تشخیص پیش‌دیابت

برای تشخیص پیش‌دیابت از آزمایش‌های خون استفاده می‌شود. غربالگری از ۳۵ سالگی شروع می‌شود و درصورت داشتن عوامل خطر، زودتر انجام می‌شود. سه آزمایش اصلی عبارت‌اند از:

• آزمایش هموگلوبین A1C: میانگین قند خون ۲ تا ۳ ماهه را نشان می‌دهد. نتایج کمتر از 7/5٪ طبیعی است؛ بین 7/5 تا 4/6٪ نشان‌دهنده پیش‌دیابت و 5/6٪ یا بیشتر نشان‌دهنده دیابت است.
• آزمایش قند خون ناشتا (FPG): نمونه خون پس از ۸ ساعت ناشتایی گرفته می‌شود. مقدار کمتر از ۱۰۰ میلی‌گرم/دسی‌لیتر طبیعی است؛ بین ۱۰۰ تا ۱۲۵ میلی‌گرم/دسی‌لیتر پیش‌دیابت و ۱۲۶ میلی‌گرم/دسی‌لیتر یا بیشتر در دو آزمایش جداگانه نشان‌دهنده دیابت است.
• آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (OGTT): پس از نوشیدن محلول قندی، میزان قند خون طی ۲ ساعت اندازه‌گیری می‌شود. کمتر از ۱۴۰ میلی‌گرم/دسی‌لیتر نرمال، ۱۴۰ تا ۱۹۹ میلی‌گرم/دسی‌لیتر نشان‌دهنده پیش‌دیابت و ۲۰۰ میلی‌گرم/دسی‌لیتر یا بیشتر نشان‌دهنده دیابت است.

پزشک پس از تشخیص پیش‌دیابت، معمولاً سالانه آزمایش‌ها را تکرار می‌کند.

درمان و مدیریت

پیش‌دیابت یک بیماری‌ درمان‌نشدنی نیست؛ بلکه فرصت طلایی برای پیشگیری از دیابت نوع ۲ است. درمان مبتنی بر تغییر سبک زندگی است و داروها تنها برای افراد پرخطر توصیه می‌شوند. در ادامه چهار ستون اصلی مدیریت پیش‌دیابت ارائه می‌شود.

تغذیه و رژیم غذایی

• کاهش مصرف قندهای ساده و کنترل میزان کربوهیدرات‌ مصرفی: کاهش مصرف نوشابه، شیرینی، کیک، نان سفید و برنج سفید باعث جلوگیری از افزایش سریع قند خون می‌شود. بهتر است درصد انرژی دریافتی روزانه از کربوهیدرات‌ها کاهش یابد.
• افزایش مصرف فیبر و غلات کامل: مصرف سبزیجات، حبوبات، میوه‌های کم‌قند و غلات سبوس‌دار باعث افزایش تدریجی قند خون و ایجاد احساس سیری می‌شوند.
• مصرف پروتئین‌های کم‌چرب و چربی‌های سالم: ماهی، مرغ بدون پوست، حبوبات، تخم مرغ آجیل و روغن زیتون در حد تعادل به حفظ عضله و کنترل اشتها کمک می‌کنند.
• اصل تعادل و تنوع: رژیم مدیترانه‌ای سرشار از سبزیجات، میوه و روغن زیتون، نمونه‌ای از الگوهای سالم است.

پیش‌دیابت با تغذیه سالم و کاهش وزن برگشت‌پذیر است. بنابراین، پرهیز از رژیم‌های سخت و انتخاب الگوهای پایدار اهمیت دارد.

فعالیت بدنی و کاهش وزن

فعالیت بدنی مداوم حساسیت بدن به انسولین را افزایش می‌دهد و از تجمع چربی جلوگیری می‌کند. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا (CDC) توصیه می‌کند افراد با پیش‌دیابت حداقل ۱۵۰ دقیقه ورزش هوازی با شدت متوسط در هفته انجام دهند (۳۰ دقیقه در روز، 5 روز در هفته)، یا ۷۵ دقیقه فعالیت شدید داشته باشند. همچنین انجام تمرینات تقویت عضله (تمرینات مقاومتی) دو بار در هفته مفید است. حتی پیاده‌روی سریع، بالا رفتن از پله یا دوچرخه‌سواری نیز نقش مهمی دارد.

کاهش ۵ تا ۷٪ از وزن بدن خطر پیشرفت به دیابت را به‌طور چشمگیری کاهش می‌دهد. برای مثال، اگر وزن شما ۹۰ کیلوگرم است، کاهش 5/4 تا ۶ کیلوگرم مفید خواهد بود. نتایج مطالعه «برنامه پیشگیری از دیابت (DPP)» نشان داد تغییر سبک زندگی با هدف کاهش ۷٪ از وزن و انجام ۱۵۰ دقیقه ورزش در هفته، خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را طی سه سال، ۵۸٪ کاهش داد. این کاهش برای افراد بزرگ‌تر از ۶۰ سال، ۷۱٪ بود. در این مطالعه، درصد ابتلای سالانه به دیابت نوع 2 در گروهی که سبک زندگی خود را تغییر داده بودند حدود ۵٪ بود، درحالی‌که در گروه بدون تغییر، ۱۱٪ مبتلا شدند. بنابراین، به ازای هر ۱۷ نفر که سه سال در سبک زندگی خود تغییراتی ایجاد کنند، از یک مورد ابتلا به دیابت نوع 2 جلوگیری می‌شود. این نتایج نشان می‌دهد تغییر سبک زندگی یک روش مؤثر و با عوارض کم است.

مدیریت استرس و خواب

خواب کافی و مدیریت استرس نقش مهمی در تنظیم قند خون دارند. تحقیقات نشان داده‌اند خواب نامنظم یا ناکافی حساسیت به انسولین را کاهش می‌دهد و ممکن است افراد سالم را در مدت چند روز به وضعیت پیش‌دیابت نزدیک کند. همچنین افرادی که در شب کمتر از ۶ ساعت می‌خوابند، پس از کنترل عوامل خطر دیگر، حدود ۴۰٪ بیشتر در معرض ابتلا به دیابت قرار دارند. بنابراین:

• ۷ تا ۸ ساعت خواب منظم در شب داشته باشید؛ اتاق خواب را تاریک، خنک و آرام نگه دارید.
• استرس را مدیریت کنید: تمرین مدیتیشن، تنفس عمیق یا یوگا سطح هورمون‌های استرس را کاهش می‌دهد. فعالیت‌های لذت‌بخش و ارتباط با خانواده و دوستان نیز مفید است.
• درصورت وجود مشکلات خواب مانند آپنه انسدادی حین خواب، حتماً با پزشک مشورت کنید؛ درمان با دستگاه فشار مثبت مداوم راه هوایی (CPAP) ممکن است قند خون را کاهش دهد.

پیگیری پزشکی و داروها

• پایش منظم: پزشک معمولاً توصیه می‌کند سالانه آزمایش HbA1c (قند خون 3 ماهه) یا قند ناشتا تکرار شود.
• داروی متفورمین: در افراد پرخطر (مثلاً کسانی که شاخص توده بدنی بیشتر از ۳۵ دارند یا سابقه دیابت بارداری داشته‌اند) ممکن است مصرف متفورمین به‌عنوان درمان کمکی توصیه شود.
• کنترل فشارخون و چربی خون: اگر فشارخون بالا یا سطح چربی خون بالا دارید، پزشک ممکن است داروهایی برای کنترل آن‌ها تجویز کند. درمان این عوامل در کنار کنترل قند خون، خطر بیماری قلبی را کاهش می‌دهد.
• ترک سیگار: سیگار مقاومت به انسولین را افزایش می‌دهد و ترک آن بخشی از برنامه درمان است.

مقایسه روش‌های کنترل پیش‌دیابت

نکات کلیدی	تأثیر در پیشگیری از دیابت نوع ۲	ستون مدیریت
مصرف سبزیجات، میوه‌های کم‌قند، غلات سبوس‌دار و پروتئین‌های کم‌چرب؛ کاهش مصرف قندهای ساده؛ پایبندی بلندمدت و برنامه‌ریزی با متخصص تغذیه	کاهش وزن، تثبیت قند خون و کاهش فشار بر لوزالمعده	تغذیه سالم
حداقل ۱۵۰ دقیقه ورزش متوسط یا ۷۵ دقیقه ورزش شدید در هفته؛ تمرینات قدرتی دو بار در هفته؛ کاهش وزن ۵–۷٪ برای کاهش ۵۸٪ خطر ابتلا به دیابت	افزایش مصرف گلوکز توسط عضلات و بهبود حساسیت به انسولین؛ کاهش چربی شکمی	فعالیت بدنی و کاهش وزن
فقط با تجویز پزشک؛ برای افراد بسیار پرخطر؛ ممکن است عوارض گوارشی خفیف ایجاد کند؛ جایگزین سبک زندگی سالم نیست.	کاهش تولید گلوکز و بهبود عملکرد انسولین؛ خطر ابتلا را تا حدود ۳۱٪ کاهش می‌دهد.	دارودرمانی (متفورمین)
۷–۸ ساعت خواب شبانه؛ تکنیک‌های آرام‌سازی؛ شناسایی و درمان اختلالات خواب؛ توجه به بهداشت خواب	بهبود تنظیم هورمون‌های استرس؛ جلوگیری از کاهش حساسیت به انسولین	مدیریت استرس و خواب

باورهای نادرست

• اگر قند ناشتای من ۱۱۰ است، یعنی سالمم.

قند ناشتا بین ۱۰۰ تا ۱۲۵ میلی‌گرم/دسی‌لیتر در محدوده پیش‌دیابت است، نه طبیعی.

• پیش‌دیابت خطرناک نیست؛ چون هنوز دیابتی نشده‌ام.

پیش‌دیابت با آسیب‌های قلبی و کلیوی همراه است و باید جدی گرفته شود.

• تنها افراد چاق دچار پیش‌دیابت می‌شوند.

افراد با وزن عادی نیز ممکن است به‌دلیل ژنتیک، سن، خواب نامنظم یا PCOS دچار پیش‌دیابت شوند.

• پیش‌دیابت حتماً به دیابت تبدیل می‌شود و کاری نمی‌توان کرد.

اصلاح رژیم و افزایش فعالیت بدنی قند خون را به محدوده طبیعی برمی‌گرداند و خطر را کاهش می‌دهد.

• می‌توانم چند هفته رژیم بگیرم و سپس به عادات قبلی برگردم.

پیشگیری از دیابت نیازمند تغییر دائمی سبک زندگی است؛ بازگشت به عادات قبلی احتمال افزایش دوباره قند خون را بیشتر می‌کند.

سؤالات متداول

۱. آیا پیش‌دیابت همان دیابت خفیف است؟

خیر؛ پیش‌دیابت مرحله‌ای قبل از دیابت است که در آن، قند خون بین محدوده طبیعی و دیابت قرار دارد. این وضعیت جدی است و باید پیگیری شود؛ اما با اقدام به‌موقع می‌توان از پیشرفت آن به دیابت جلوگیری کرد.

۲. آیا پیش‌دیابت قابل برگشت است؟

در بسیاری از موارد، بله؛ کاهش وزن به میزان حداقل ۵–۷٪، افزایش فعالیت بدنی و اصلاح رژیم غذایی ممکن است قند خون را به محدوده طبیعی بازگرداند و خطر دیابت را به‌طور چشمگیری کاهش دهد. پایبندی بلندمدت به این تغییرات ضروری است.

۳. در چه مدت ممکن است پیش‌دیابت به دیابت تبدیل شود؟

اگر هیچ تغییری ایجاد نشود، حدود ۱۵–۳۰٪ افراد پیش‌دیابتی طی پنج سال به دیابت نوع ۲ مبتلا می‌شوند. این یک روند قطعی نیست؛ افراد پرخطر ممکن است زودتر مبتلا شوند و افراد دارای سبک زندگی سالم ممکن است هرگز مبتلا نشوند.

۴. آیا دارویی برای درمان پیش‌دیابت وجود دارد؟

هیچ دارویی برای «درمان» پیش‌دیابت وجود ندارد، اما برای افراد پرخطر ممکن است متفورمین برای کاهش خطر تجویز شود. این دارو باید همراه با تغییرات سبک زندگی مصرف شود و فقط توسط پزشک تجویز می‌شود.

۵. چند وقت یک‌بار باید قند خون را چک کنم؟

افراد مبتلا به پیش‌دیابت باید حداقل سالی یک ‌بار آزمایش HbA1c یا قند ناشتا انجام دهند. پزشک ممکن است بسته به نتیجه آزمایش یا تغییر وزن، فاصله کوتاه‌تری توصیه کند.

جمع‌بندی

پیش‌دیابت را می‌توان زنگ خطری دانست که به شما هشدار می‌دهد تغییر در شیوه زندگی ضروری است. آمار نشان می‌دهد حدود ۲0٪ از بزرگ‌سالان ایرانی در این مرحله قرار دارند؛ این وضعیت با افزایش سن و چاقی شایع‌تر می‌شود. نکته امیدوارکننده این است که پیش‌دیابت قابل پیشگیری و حتی برگشت است. کاهش وزن اندک، فعالیت بدنی منظم، تغذیه سالم، خواب کافی و مدیریت استرس خطر پیشرفت به دیابت نوع ۲ را بیش از 50% کاهش می‌دهد.

مطالعات بزرگ مانند DPP ثابت کرده‌اند این مداخلات، مقرون‌به‌صرفه و مؤثر هستند و تنها طی 3 سال خطر دیابت را ۵۸٪ کاهش می‌دهند. بنابراین، اکنون بهترین زمان برای اقدام است؛ یک تغییر کوچک امروز، آینده سلامت شما را تغییر خواهد داد.

---

منابع

1. CDC. Prediabetes – Your Chance to Prevent Type 2 Diabetes. May 15 2024cdc.govcdc.gov – سطح شواهد: راهنمای عمومی رسمی؛ حاوی توصیه‌های مبتنی بر نتایج DPP.
2. Mayo Clinic. Prediabetes – Symptoms & Causes. Nov 11 2023mayoclinic.org – سطح شواهد: مقالهٔ آموزشی بازبینی شده توسط متخصصان.
3. Mayo Clinic. Prediabetes – Diagnosis & Treatment. Nov 11 2023mayoclinic.orgmayoclinic.org – سطح شواهد: مقالهٔ آموزشی با توصیه‌های انجمن دیابت آمریکا.
4. NIDDK. The Impact of Poor Sleep on Type 2 Diabetes. Mar 17 2021niddk.nih.gov – سطح شواهد: مرور علمی با استناد به مطالعات تجربی و اپیدمیولوژیک.
5. NIDDK. Diabetes Prevention Program (DPP). Updated 2024niddk.nih.govniddk.nih.gov – سطح شواهد: نتایج کارآزمایی تصادفی و پیگیری‌های 15 ساله (شواهد قوی).
6. Cleveland Clinic. Can Diet Help You Reverse Prediabetes? Dec 11 2024health.clevelandclinic.org – سطح شواهد: مقالهٔ آموزشی توسط کارشناس تغذیه.
7. Scientific Reports. Evaluation of the diabetes care cascade and compliance with WHO global coverage targets in Iran based on STEPS survey 2021. 2023nature.comnature.com – سطح شواهد: مطالعهٔ اپیدمیولوژیک بزرگ؛ ارائهٔ آمار ملی.
8. BMC Public Health. Prevalence of prediabetes and associated risk factors in the Eastern Mediterranean Region. 2025bmcpublichealth.biomedcentral.combmcpublichealth.biomedcentral.com – سطح شواهد: مرور سیستماتیک مطالعات منطقه‌ای.

تاریخ آخرین بازبینی علمی: 11/05/1404