- داروی جدید دیابت و وزن: تیرزپاتاید آمپولی است که هفته‌ای یک بار تزریق می‌شود و هم قند خون را تنظیم می‌کند و هم اشتها را کاهش می‌دهد؛ این اثر دوگانه باعث کاهش وزن قابل توجه می‌شود.
- کاهش وزن چشمگیر: در یک مطالعه بزرگ، کسانی که این دارو را مصرف کردند به‌طور میانگین 15 تا 21 ٪ از وزن اولیه خود را طی ۷۲ هفته از دست دادند؛ یعنی ممکن است فردی ۱۰۰ کیلوگرمی حدود ۲۰ کیلوگرم کم کند.
- آزمایش‌های جدید نشان داده‌اند که این کاهش وزن از داروهای قبلی مانند سماگلوتاید بیشتر است.
- تیرزپاتاید داروی معجزه‌گر نیست؛ برای اثر بیشتر لازم است رژیم غذایی و ورزش رعایت شود و مصرف آن باید حتماً با نسخه پزشک صورت گیرد. عوارضی مانند تهوع و اسهال شایع است ولی اغلب خفیف بوده و با گذشت زمان کاهش می‌یابد.
- سبک زندگی سالم: کاهش ۵ تا ۱۰ ٪ از وزن می‌تواند فشار خون و قند خون را بهتر کند و خواب و انرژی را بهبود دهد. برای این هدف، مصرف روزانه دست‌کم ۵ واحد میوه و سبزی، غلات کامل و پروتئین متنوع و حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت بدنی متوسط در هفته توصیه می‌شود.
- فهرست مطالب
- تیرزپاتاید چیست؟
- مکانیسم عمل تیرزپاتاید
- کاربرد تیرزپاتاید
- تیرزپاتاید چقدر به کاهش وزن کمک می‌کند؟
- مانجاروی ایرانی
- باورهای نادرست رایج
- پرسش‌های متداول
- جمع‌بندی و گام بعدی
تیرزپاتاید چیست؟
تیرزپاتاید (Tirzepatide) یک داروی تزریقی است که اولین بار در سال ۲۰۲۲ برای کنترل قند خون در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ تأیید شد. این دارو هورمون‌های طبیعی روده‌ای موسوم به GLP‑1 و GIP را تقلید می‌کند؛ یعنی در زمان بالابودن قند خون، ترشح انسولین را افزایش می‌دهد و احساس سیری بیشتری ایجاد می‌کند. نتیجه آن است که فرد کمتر می‌خورد و قند خونش بهتر کنترل می‌شود.
این دارو با نام‌های تجاری مانجارو (Mounjaro) برای دیابت و زپ‌باند (Zepbound) برای کاهش وزن در بازارهای جهانی عرضه شده است. در ایران، همان ماده با نام اسپارتینا توسط شرکت سیناژن تولید و در دسترس است. هر سه نام درواقع یک دارو هستند.
تیرزپاتاید به صورت قلم تزریقی استفاده می‌شود و فقط یک بار در هفته زیر پوست (مثلاً شکم یا ران) تزریق می‌شود. شروع درمان معمولاً با دوز پایین است و در طول چند هفته به تدریج افزایش می‌یابد. چون این دارو قوی است، باید حتماً با نسخه پزشک مصرف شود و دوز آن را نباید خودسرانه تغییر داد.
مکانیسم عمل تیرزپاتاید
در یک نگاه خیلی ساده، تیرزپاتاید مثل دارویی است که دو «کلید اشتها و قند» را هم‌زمان می‌چرخاند: گیرنده GLP‑1 و گیرنده GIP .
روشن‌کردن هم‌زمان این دو کلید باعث کنترل قند خون و کم‌شدن میل به غذا می‌شود. خلاصه مکانیسم عمل،
اثر روی لوزالمعده (تنظیم قند خون ـ وابسته به قند)
افزایش ترشح انسولین وقتی قند خون بالاست
کاهش ترشح گلوکاگون بعد از غذا؛ در نتیجه تولید قند از کبد کم می‌شود و قندِ بعد از غذا کاهش می‌یابد.
اثر روی معده و مغز (کنترل اشتها و سیری)
کند کردن تخلیه معده در شروع درمان ⇒ سریع‌تر سیر می‌شوید و دیرتر گرسنه
فعال‌سازی مراکز سیری در مغز (هیپوتالاموس) ⇒ میل به غذا و کالری دریافتی کم می‌شود و هوسِ غذاهای پُرکالری فروکش می‌کند
کاربرد تیرزپاتاید
تیرزپاتاید برای دو گروه اصلی به کار می‌رود:
- بزرگسالان مبتلا به دیابت نوع ۲ برای بهبود کنترل قند خون، به‌ویژه وقتی با رژیم، فعالیت بدنی و داروهای خوراکی هنوز قند بالا می‌ماند.
- مدیریت مزمن وزن در بزرگسالان با چاقی (BMI≥30) یا اضافه‌وزن (BMI≥27) همراه یک عارضه مرتبط مثل دیابت، فشار خون یا کبد چرب .این دارو حتماً با نسخه پزشک و در کنار اصلاح سبک زندگی استفاده می‌شود.
تیرزپاتاید چقدر به کاهش وزن کمک می‌کند؟
یکی از دلایل مشهور شدن تیرزپاتاید، اثر چشمگیرش در کاهش وزن است. در یک مطالعه بزرگ بر روی بیش از ۲۵۰۰ فرد دارای چاقی یا اضافه‌وزن (SURMOUNT‑1)، افرادی که این دارو را مصرف کردند به‌طور متوسط 15 تا 21 درصد از وزن خود را طی ۷۲ هفته از دست دادند؛ یعنی برای فردی با وزن ۱۰۰ کیلوگرم، کاهش حدود ۲۰ کیلوگرم. در این مطالعه بیش از ۶۰ درصد از شرکت‌کنندگان دست‌کم ۲۰ ٪ کاهش وزن داشتند.
تحلیل‌های دیگری نشان می‌دهد که دوز بالاتر معمولاً کاهش وزن بیشتری ایجاد می‌کند و اثر دارو در افراد بدون دیابت نسبت به مبتلایان به دیابت قوی‌تر است. در آزمایش‌های مقایسه‌ای، تیرزپاتاید نسبت به سماگلوتاید (داروی دیگری که پیش از این برای کاهش وزن استفاده می‌شد) نتایج بهتری داشته است؛ وزن بدن در افرادی که تیرزپاتاید مصرف می‌کردند حدود9/20 ٪ کاهش یافت، در حالی‌که این رقم برای سماگلوتاید 7/13 % بود.
همه این نتایج وقتی به دست می‌آید که شرکت‌کنندگان همراه با مصرف دارو رژیم غذایی کم‌کالری و فعالیت بدنی منظم داشته‌اند. بنابراین، انتظار داشتن نتیجه عالی بدون تغییر سبک زندگی واقع‌بینانه نیست. همچنین، مطالعات طولانی‌مدت بیان می‌کنند برای حفظ کاهش وزن باید مصرف دارو ادامه داشته باشد؛ قطع دارو ممکن است به برگشت تدریجی وزن بیانجامد.
مانجاروی ایرانی
در ایران، تیرزپاتاید با نام تجاری اسپارتینا تولید و عرضه می‌شود. نکات زیر را در نظر داشته باشید:
- دسترسی و قیمت: اسپارتینا در داروخانه‌های منتخب و با نسخه پزشک قابل تهیه است.
- نسخه معتبر: از خرید هرگونه «قلم لاغری» یا «مانجارو» از اینترنت یا بازار سیاه خودداری کنید. تنها منبع مطمئن، داروخانه با نسخه پزشک است.
- تنظیم دوز: شروع مصرف معمولا با دوز پایین است و هر چند هفته به تدریج افزایش می‌یابد. مصرف خودسرانه دوزهای بالا یا تغییر فاصله تزریق خطرناک است و می‌تواند به عوارض جدی منجر شود.
- ملاحظات خاص: اسپارتینا برای افراد زیر ۱۸ سال و زنان باردار یا شیرده توصیه نمی‌شود. افرادی با سابقه خانوادگی سرطان تیروئید یا پانکراتیت نباید از این دارو استفاده کنند. پزشک شرایط شما را بررسی می‌کند و بهترین گزینه را پیشنهاد می‌دهد.
باورهای نادرست رایج
- تیرزپاتاید معجزه می‌کند و دیگر نیازی به ورزش نیست
واقعیت: کاهش وزن دیده‌شده در مطالعات همراه با رژیم کم‌کالری و ورزش بوده است؛ بدون تغییر سبک زندگی احتمال برگشت وزن وجود دارد.
- با تزریق این آمپول لاغری می‌توان هر غذایی خورد
واقعیت: دارو قند خون را کنترل می‌کند اما مصرف بیش‌ازحد کربوهیدرات و شیرینی همچنان قند را بالا می‌برد و به کاهش وزن آسیب می‌زند. رعایت رژیم سالم همچنان ضروری است.
- برای چند کیلو اضافه‌وزن هم می‌توان تیرزپاتاید زد
واقعیت: این دارو برای چاقی یا اضافه‌وزن همراه با بیماری تجویز می‌شود. برای چند کیلو اضافه‌وزن، رژیم و ورزش بهترین راه است.
- تیرزپاتاید سرطان‌زا است.
واقعیت: در مطالعات انسانی موردی از سرطان مشاهده نشده است؛ نگرانی درباره تومور تیروئید از مطالعات حیوانی آمده و به همین دلیل در افرادی با سابقه خانوادگی خاص ممنوع است. عوارض جدی بسیار نادر هستند و پزشک فواید و خطرات را می‌سنجد.
- اگر این دارو را بزنم، دیگر هرگز چاق نمی‌شوم.
واقعیت: برای حفظ کاهش وزن احتمالاً نیاز به مصرف بلندمدت دارو و ادامه اصلاح سبک زندگی دارید. پس از قطع دارو ممکن است وزن برگردد.
هشدار
این مقاله صرفاً جهت افزایش آگاهی ارائه شده است و جایگزین توصیه‌ی پزشک یا متخصص نیست. برای تشخیص، درمان و دریافت برنامه غذایی یا دارویی، حتماً با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید و از مصرف خودسرانه داروها خودداری نمایید.
پرسش‌های متداول
سوال ۱: مانجارو چیست؟
پاسخ: مانجارو نام تجاری شرکت الی‌لیلی برای تیرزپاتاید است. مانجارو در سال ۲۰۲۲ برای دیابت نوع ۲ تأیید شد و به‌صورت آمپول هفتگی تزریق می‌شود. در ایران، اسپارتینا معادل مانجارو است.
سوال ۲: اسپارتینا چیست؟
پاسخ: اسپارتینا نام تجاری ایرانی تیرزپاتاید است که توسط شرکت سیناژن تولید می‌شود. این دارو برای دیابت و کاهش وزن، با نسخه پزشک در دسترس است و همان ماده‌ای است که با نام‌های مانجارو و زپ‌باند در خارج عرضه می‌شود.
سوال ۳: تیرزپاتاید چگونه تزریق می‌شود؟
پاسخ: تیرزپاتاید به‌صورت قلم آماده هر هفته یک بار زیر پوست تزریق می‌شود. محل تزریق (شکم، ران یا پشت بازو) باید هر بار عوض شود. پزشک با دوز پایین شروع می‌کند و به‌تدریج دوز را افزایش می‌دهد. اگر یک نوبت را فراموش کردید، تا چهار روز بعد می‌توانید تزریق کنید؛ اگر بیشتر گذشت، نوبت را رد کنید و دوز بعدی را طبق برنامه بزنید.
سوال ۴: عوارض شایع تیرزپاتاید چیست؟
پاسخ: عوارض رایج شامل تهوع، استفراغ، اسهال، یبوست خفیف، نفخ و کاهش اشتها است. این علائم معمولاً در چند هفته اول بروز می‌کنند و با ادامه مصرف بهبود می‌یابند. عوارض جدی مانند پانکراتیت نادر است و در صورت درد شکمی شدید باید فوراً به پزشک مراجعه کنید.
سوال ۵: آیا تیرزپاتاید در ایران تأیید شده است؟
پاسخ: بله. سازمان غذا و داروی ایران تیرزپاتاید (اسپارتینا) تأیید کرده است. این دارو تنها با نسخه پزشک قابل تهیه است و باید زیر نظر پزشک مصرف شود.
جمع‌بندی و گام بعدی
تیرزپاتاید چشم‌انداز درمان دیابت نوع ۲ و چاقی را تغییر داده است. این دارو با فعال‌کردن دو هورمون روده‌ای، هم قند خون را تنظیم می‌کند و هم اشتها را کاهش می‌دهد؛ بنابراین کاهش وزنی در حد نتایج جراحی‌های چاقی حاصل می‌شود. با این حال، تیرزپاتاید معجزه‌گر نیست و باید همراه با رژیم غذایی سالم و فعالیت بدنی منظم مصرف شود. عوارض گوارشی نسبتاً شایعند اما معمولاً خفیف بوده و با تداوم مصرف برطرف می‌شوند.
اگر فکر می‌کنید کاندید مناسبی برای این دارو هستید، با پزشک مشورت کنید. پزشک با توجه به سابقه پزشکی، وزن، قند خون و سایر عوامل، بهترین گزینه درمانی را انتخاب می‌کند. حتی اگر دارو برایتان مناسب نباشد، اصلاح سبک زندگی و کاهش وزن اندک هم می‌تواند سلامت شما را بهبود دهد. راه سلامتی سفری طولانی است، اما هر گامی که امروز برمی‌دارید، فردایی سالم‌تر برایتان رقم می‌زند.
فهرست منابع
[۱] Jastreboff AM, et al. (2022) – نتایج کارآزمایی SURMOUNT‑1 که کاهش وزن ۱۶ تا ۲۲٫۵٪ را با تیرزپاتاید نشان دادpmc.ncbi.nlm.nih.gov.
[۲] Forzano I, et al. (2022) – مرور سیستماتیک که نشان می‌دهد دوزهای بالاتر تیرزپاتاید کاهش وزن بیشتری نسبت به داروهای قبلی ایجاد می‌کندfrontiersin.org.
[۳] FDA (2023) – اطلاعیه سازمان غذا و دارو آمریکا درباره تأیید Zepbound و توضیح عوارض شایع و هشدارهاfda.gov.
[۴] NIDDK/NIH – اطلاعات درباره علائم دیابت نوع ۲ شامل تشنگی، ادرار زیاد و خستگیniddk.nih.gov.
[۵] WHO – تعریف چاقی و اضافه‌وزن بر اساس BMI (بیشتر یا برابر ۲۵ و ۳۰)who.int.
[۶] CDC – مزایای کاهش ۵ تا ۱۰٪ وزن بدن برای بهبود سلامت و کنترل بهتر قند خونcdc.gov.
[۷] NHS – راهنمای فعالیت بدنی: ۱۵۰ دقیقه فعالیت متوسط یا ۷۵ دقیقه فعالیت شدید در هفتهnhs.uk.
[۸] GOV.UK – راهنمای Eatwell: ۵ وعده میوه و سبزی، غلات کامل، پروتئین متنوع و محدود کردن چربی، نمک و شکرgov.uk.
[۹] SURMOUNT‑5 Trial – مقایسه تیرزپاتاید و سماگلوتاید؛ کاهش وزن ۲۰٫۲٪ در برابر ۱۳٫۷٪investor.lilly.com.