• آپنه خواب یک اختلال جدی تنفسی است که در آن راه هوایی در خواب بارها بسته می‌شود و باعث کاهش اکسیژن و بیدار شدن‌های مکرر می‌شود. این اختلال باعث خرناس بلند، وقفه‌های تنفسی و خواب‌آلودگی شدید در روز می‌شود.
• علائم شایع شامل خرناس مداوم، خفگی شبانه، خواب‌آلودگی روزانه، سردرد صبحگاهی و مشکل تمرکز است. اگر اطرافیان وقفه‌های تنفسی شما را مشاهده می‌کنند یا در روز به شدت خسته‌اید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید.
• علل اصلی آپنه خواب انسدادی شامل چاقی، آناتومی گلو و صورت، سن بالا و جنسیت مرد است. چاقی و گردن بزرگ راه هوایی را تنگ می‌کند و حدود ۶۰٪ موارد با اضافه‌وزن در ارتباط است. مصرف الکل، سیگار و داروهای آرام‌بخش نیز خطر را افزایش می‌دهند.
• تشخیص معمولا با مطالعه خواب شبانه (پُلی‌سومنوگرافی) انجام می‌شود. در این تست تعداد وقفه‌های تنفسی در هر ساعت (شاخص AHI) اندازه‌گیری می‌شود و شدت بیماری مشخص می‌شود.
• بهترین درمان‌ها شامل دستگاه فشار مثبت مداوم هوا (CPAP)، وسایل دهانی، کاهش وزن و جراحی‌های منتخب است. کاهش وزن هر ۱۰٪ می‌تواند شدت بیماری را ۲۶٪ کم کند، و CPAP استاندارد طلایی برای آپنه متوسط تا شدید است.
• در سال ۲۰۲۴ نخستین داروی تایید‑شده برای آپنه خواب به‌نام تیزپاتید معرفی شد. این دارو برای بزرگسالان چاق با آپنه متوسط تا شدید تجویز می‌شود و با کاهش وزن، تعداد وقفه‌های تنفسی را کاهش می‌دهد؛ اما جایگزین کامل CPAP نیست.

فهرست مطالب

1. آپنه خواب چیست؟
2. آیا آپنه خواب خطرناک است؟
3. علائم و نشانه‌های آپنه خواب
4. چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
5. علل و عوامل خطر
6. تشخیص آپنه خواب
7. درمان و مدیریت
   • درمان‌های استاندارد
   • تغییر سبک زندگی و درمان‌های مکمل
8. آنچه امروز می‌توانید انجام دهید
9. باورهای نادرست رایج
10. پرسش‌های متداول
11. جمع‌بندی

---

آپنه خواب چیست؟

آپنه خواب یا وقفه تنفسی در خواب اختلالی است که در آن تنفس فرد در طول خواب بارها متوقف یا بسیار کم‌عمق می‌شود. هر وقفه ممکن است بیش از ۱۰ ثانیه طول بکشد و این رویدادها می‌توانند ده‌ها تا صدها بار در هر شب تکرار شوند. پیامد این وقفه‌ها کاهش اکسیژن خون، بیدار شدن‌های مکرر و عدم رسیدن به خواب عمیق و ترمیمی است.

شایع‌ترین نوع این اختلال آپنه انسدادی خواب است؛ وقتی که عضلات گلو و زبان بیش از حد شل می‌شوند و مسیر هوایی فوقانی (پشت حلق) را می‌بندند. در این حالت جریان هوا قطع می‌شود، اکسیژن خون افت می‌کند و مغز فرد را برای ازسرگیری تنفس بیدار می‌کند. این چرخه باعث خواب آشفته و خستگی روز بعد می‌شود.

دو نوع دیگر وجود دارند: آپنه مرکزی خواب که ناشی از توقف کوتاه‌مدت فرمان تنفس در مغز است، و آپنه مختلط که ترکیبی از انسدادی و مرکزی است. با این حال حدود ۸۰–۹۰٪ موارد از نوع انسدادی هستند و تمرکز این مقاله روی همین نوع است.

به‌دلیل شیوع بالای چاقی و سبک زندگی بی‌تحرک، تخمین زده می‌شود ۹۳۶ میلیون نفر از بزرگسالان دنیا درجاتی از آپنه خواب داشته باشند و حدود ۴۲۵ میلیون نفر دچار نوع متوسط تا شدید باشند.

آیا آپنه خواب خطرناک است؟

بله. این اختلال فراتر از یک خروپف ساده است و می‌تواند پیامدهای جدی برای سلامت داشته باشد. افت مکرر اکسیژن و قطع خواب عمیق باعث افزایش خطر فشار خون بالا، بیماری‌های قلبی و سکته مغزی می‌شود.

مطالعات نشان داده‌اند افرادی که آپنه خواب درمان‌نشده دارند ۵ برابر بیشتر در معرض ابتلا به فشار خون هستند؛ درمان با دستگاه CPAP فشار خون و پیش‌فشار خون را کاهش می‌دهد. همچنین احتمال ابتلا به دیابت نوع ۲ در این بیماران چندین برابر افزایش می‌یابد.

خواب‌آلودگی شدید روزانه می‌تواند موجب حوادث رانندگی یا شغلی شود. در بیماران قلبی، حدود یک‌سوم مبتلایان به نارسایی قلبی دچار آپنه خواب هستند و عدم درمان با افزایش مرگ‌ومیر همراه است.

علائم و نشانه‌های آپنه خواب

علائم آپنه خواب می‌تواند در هر فرد متفاوت و از خفیف تا شدید باشد. بسیاری از افراد خودشان از وقفه‌های تنفسی بی‌خبرند و این اطرافیان هستند که علائم را می‌بینند. نشانه‌های اصلی عبارت‌اند از:

• خرناس بلند و مداوم: تقریبا همه مبتلایان به آپنه انسدادی خواب خرناس می‌کشند. خرناس معمولاً با مکث تنفسی و سپس صدای بلندتر هنگام بازگشت تنفس همراه است.
• وقفه‌های تنفسی مشاهده‌شده: اطرافیان ممکن است ببینند که فرد در خواب لحظاتی نفس نمی‌کشد یا با حس خفگی و تقلا بیدار می‌شود.
• بیدار شدن ناگهانی با احساس خفگی: افت اکسیژن باعث می‌شود مغز فرد را بیدار کند و او با حس خفگی، تنگی نفس یا تپش قلب از خواب بپرد.
• خواب‌آلودگی شدید در روز: خواب بی‌کیفیت شبانه منجر به خستگی و چرت‌زدن مکرر در طول روز، کاهش تمرکز و خطر حوادث می‌شود.
• سردردهای صبحگاهی و خشکی دهان: به‌دلیل کمبود اکسیژن و تنفس دهانی، فرد ممکن است با سردرد یا دهان خشک بیدار شود.
• اختلال تمرکز و تغییرات خلق‌وخو: کم‌خوابی مزمن باعث کاهش تمرکز، فراموشی، تحریک‌پذیری و گاهی افسردگی می‌شود.

اگر این علائم برای شما یا اطرافیان تکرار می‌شود، نادیده گرفتن آن می‌تواند خطرناک باشد. شدت علائم اغلب با شدت بیماری شاخص AHI مرتبط است؛ در موارد خفیف ممکن است فقط خرناس و کمی خستگی وجود داشته باشد، ولی در انواع متوسط و شدید، خواب‌آلودگی و مشکلات قلبی بیشتر دیده می‌شود.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

افراد بسیاری سال‌ها با آپنه خواب زندگی می‌کنند بدون آن‌که تشخیص داده شوند. اما برخی نشانه‌ها نیازمند مراجعه فوری به پزشک هستند:

1. وقتی اطرافیان وقفه‌های تنفسی شما را می‌بینند یا با حس خفگی بیدار می‌شوید. این وقفه‌ها می‌تواند طولانی باشد و سطح اکسیژن را به‌طور خطرناک پایین بیاورد.
2. خواب‌آلودگی شدید که کار و رانندگی را مختل می‌کند. اگر چرت‌زدن‌های ناخواسته یا از دست دادن تمرکز زندگی شما را مختل کرده است، باید به پزشک مراجعه کنید.
3. خرناس بسیار بلند و مداوم. خروپف گهگاهی می‌تواند بی‌ضرر باشد، ولی خرناس مزمن، به‌ویژه اگر همراه با مکث تنفسی باشد، نیاز به بررسی دارد.
4. بیدار شدن‌های مکرر با تپش قلب، درد قفسه سینه یا کبودی لب‌ها. این موارد می‌تواند نشان‌دهنده افت شدید اکسیژن یا مشکل قلبی باشد و باید فوراً بررسی شود.
5. وجود بیماری‌های زمینه‌ای مهم. افرادی که علاوه بر علائم بالا به فشار خون بالا، نارسایی قلبی، دیابت نوع ۲، چاقی مفرط یا سکته مغزی قبلی مبتلا هستند، بیش از دیگران در معرض خطر عوارض آپنه خواب هستند.

برای شروع می‌توانید به پزشک عمومی، متخصص گوش‌حلق‌وبینی یا ریه مراجعه کنید. آنان در صورت لزوم شما را به متخصص خواب و آزمایشگاه خواب ارجاع می‌دهند. تشخیص زودهنگام و شروع درمان می‌تواند از عوارض جدی پیشگیری کند.

علل و عوامل خطر

انسداد راه هوایی: در آپنه انسدادی، شل شدن عضلات حلق و افتادن زبان یا بافت‌های نرم به پشت گلو راه هوا را می‌بندد. این انسداد به‌ویژه هنگام خواب رخ می‌دهد و باعث آپنه می‌شود. اما چه عواملی فرد را مستعد چنین وضعیتی می‌کنند؟

• چاقی و اضافه‌وزن: چربی اضافی اطراف گردن و شکم مسیر تنفسی را تنگ می‌کند. حدود ۶۰٪ از موارد آپنه خواب با اضافه‌وزن در ارتباط است. افزایش وزن مختصر نیز می‌تواند شدت بیماری را افزایش دهد؛ در مقابل، کاهش حتی ۵ تا ۱۰٪ وزن می‌تواند شدت آپنه را کاهش دهد.
• آناتومی گلو و صورت: گردن بزرگ (بیش از ۴۳ سانتی‌متر در مردان)، لوزه‌های بزرگ، زبان بزرگ یا عقب‌رفته، کام نرم بلند و فک عقب‌رفته فضای حلق را تنگ می‌کند و باعث آپنه حتی در افراد لاغر می‌شود.
• سن و جنسیت: مردان حدود دو برابر بیش از زنان تا قبل از یائسگی به آپنه دچار می‌شوند. پس از یائسگی، خطر زنان به مردان نزدیک می‌شود. سن بالای ۴۰–۵۰ سال نیز خطر را افزایش می‌دهد.
• سابقه خانوادگی و ژنتیک: داشتن والدین یا خواهر/برادر مبتلا خطر را افزایش می‌دهد؛ ویژگی‌های ژنتیکی می‌تواند ساختار فک و گلو یا توزیع چربی را تعیین کند.
• مصرف الکل، سیگار و داروهای آرام‌بخش: این مواد عضلات گلو را بیشتر شل کرده و احتمال انسداد را بالا می‌برند.
• گرفتگی بینی یا آلرژی: انحراف تیغه بینی، پولیپ‌ها یا آلرژی‌های فصلی می‌توانند فرد را مجبور به تنفس دهانی کنند که احتمال افتادن زبان و آپنه را افزایش می‌دهد.
• بیماری‌های زمینه‌ای: فشار خون مقاوم، نارسایی قلبی، دیابت نوع ۲، سندرم تخمدان پلی‌کیستیک و کم‌کاری تیروئید با آپنه خواب مرتبط هستند. در آپنه مرکزی، نارسایی قلبی، آسیب‌های مغزی یا مصرف داروهای خاص نقش دارند.

تشخیص آپنه خواب

ارزیابی بالینی

تشخیص با گرفتن تاریخچه، پرسش از بیمار و اطرافیان درباره خرناس و وقفه‌های تنفسی و معاینه گلو و گردن آغاز می‌شود. پرسشنامه‌هایی مثل شاخص خواب‌آلودگی Epworth میزان خواب‌آلودگی روزانه را می‌سنجند. پزشک همچنین عوامل خطر مثل وزن، فشار خون و اندازه لوزه‌ها را بررسی می‌کند.

مطالعه خواب شبانه (پُلی‌سومنوگرافی)

استاندارد طلایی تشخیص آپنه خواب، انجام یک شب مطالعه خواب در آزمایشگاه است. در این تست، حسگرهایی فعالیت مغز، حرکات چشم، ضربان قلب، تنفس، حرکات قفسه سینه و سطح اکسیژن خون را ثبت می‌کنند. پس از تحلیل، عددی به نام شاخص آپنه–هیپوپنه (AHI) محاسبه می‌شود؛ تعداد وقفه‌های تنفسی (آپنه) یا تنفس‌های کم‌عمق (هیپوپنه) در هر ساعت خواب. بر اساس AHI، بیماری به سه سطح طبقه‌بندی می‌شود:

• خفیف: AHI بین ۵ تا ۱۵. معمولاً علائم کمتر و خفیف است.
• متوسط: AHI بین ۱۵ تا ۳۰. خواب‌آلودگی روزانه بیشتر و خطرات سلامتی افزایش می‌یابد.
• شدید: AHI بالاتر از ۳۰. وقفه‌های مکرر هر دو دقیقه یا کمتر رخ می‌دهد و باید سریعاً درمان شود.

تست خواب خانگی

در برخی موارد، به‌ویژه برای کسانی که مشکوک به آپنه متوسط تا شدید هستند، پزشک ممکن است دستگاه‌های قابل‌حمل خواب را برای استفاده در خانه تجویز کند. این تست پارامترهای محدودتری (جریان هوا، حرکات قفسه سینه و اکسیژن خون) اندازه می‌گیرد و می‌تواند آپنه‌های شدید را تشخیص دهد، اما در موارد خفیف یا برای تشخیص آپنه مرکزی دقت کمتری دارد.

سایر بررسی‌ها

در صورت نیاز ممکن است آزمایش‌های تیروئید، اندوسکوپی بینی و حلق یا تصویربرداری فک و صورت انجام شود تا علت آناتومیک انسداد مشخص شود. تشخیص صحیح به انتخاب درمان مناسب کمک می‌کند؛ به‌عنوان مثال اگر لوزه‌های بزرگ علت اصلی باشد، جراحی لوزه کارآمدترین روش درمان خواهد بود.

درمان و مدیریت

هیچ «قرص جادویی» برای درمان کامل آپنه انسدادی وجود ندارد، اما ترکیبی از روش‌های پزشکی، وسایل کمکی و اصلاح سبک زندگی می‌تواند علائم را کنترل کرده و عوارض را کاهش دهد. انتخاب روش مناسب به شدت بیماری، علت زمینه‌ای و اولویت‌های بیمار بستگی دارد. در این بخش ابتدا درمان‌های استاندارد را مرور می‌کنیم و سپس به تغییرات سبک زندگی و درمان‌های مکمل می‌پردازیم.

درمان‌های استاندارد

1 .دستگاه فشار مثبت مداوم هوا (CPAP)

CPAP یا سی‌پپ دستگاهی است که با ارسال جریان هوا تحت فشار از طریق ماسک، راه هوایی را هنگام خواب باز نگه می‌دارد. این روش موثرترین درمان برای آپنه متوسط تا شدید است و می‌تواند خرناس را از بین ببرد، خواب‌آلودگی روزانه را کاهش دهد و خطر ابتلا به فشار خون و بیماری‌های قلبی را کم کند. استفاده منظم از CPAP می‌تواند کیفیت خواب و انرژی روزانه را به‌طور قابل توجهی بهبود دهد.

مزایا: تأثیر سریع و قابل اعتماد؛ کاهش خطر حوادث و بیماری‌های قلبی؛ کنترل ساده شدت دستگاه توسط متخصص.

مشکلات: برخی بیماران در شروع، تحمل ماسک یا فشار هوا را دشوار می‌دانند. خشکی بینی و گلو، تحریک پوست صورت و صدای دستگاه ممکن است در ابتدا آزاردهنده باشد. با تنظیم فشار، استفاده از مرطوب‌کننده و انتخاب ماسک مناسب، بیشتر افراد به‌مرور عادت می‌کنند. مهم‌ترین چالش، پایبندی به استفاده منظم است؛ حدود یک‌سوم بیماران ممکن است در درازمدت دستگاه را کنار بگذارند.

2 .وسایل دهانی

وسایل جلوبرنده فک پایین مشابه محافظ دهان ورزشکاران هستند و شب‌ها داخل دهان قرار می‌گیرند. این وسایل فک و زبان را کمی به جلو می‌آورند تا راه هوایی باز بماند.

مزایا: استفاده نسبتاً آسان، بدون صدا و قابل حمل؛ به‌خصوص در آپنه‌های خفیف تا متوسط یا زمانی که CPAP قابل تحمل نیست.

معایب: ممکن است در ابتدا باعث درد فک، خشکی دهان یا تغییر مختصر در جای دندان‌ها شود؛ برای افراد بدون دندان یا با مشکلات فکی شدید مناسب نیست. همچنین در آپنه‌های شدید به اندازه CPAP مؤثر نیست.

3 .درمان‌های جراحی

جراحی زمانی مد نظر قرار می‌گیرد که علت ساختاری مشخصی برای آپنه وجود داشته باشد یا سایر روش‌ها مؤثر نباشند. گزینه‌ها شامل:

• جراحی برداشتن لوزه و آدنوئید یا اصلاح کام نرم: در کودکان با لوزه‌های بزرگ اغلب درمان قطعی است. در بزرگسالان می‌تواند خرناس و AHI را کاهش دهد ولی همیشه تمام مشکل را رفع نمی‌کند.
• جراحی پیشروی فک: در افراد با فک عقب و فضای حلق کوچک، جلو آوردن فک بالا و پایین می‌تواند به‌طور دائم مسیر هوایی را باز کند.
• ایمپلنت تحریک عصب زیرزبانی: دستگاه کوچکی شبیه ضربان‌ساز که در قفسه سینه کاشته می‌شود و عصب کنترل‌کننده عضلات زبان را هنگام خواب تحریک می‌کند. این روش در موارد انتخابی نتیجه خوبی داشته اما هزینه بالایی دارد و نیاز به پیگیری دقیق دارد.
• اصلاح انحراف بینی یا برداشتن پولیپ: اگر انسداد بینی نقش اصلی در آپنه دارد، عمل بینی می‌تواند مؤثر باشد.

جراحی معمولاً آخرین گزینه در بزرگسالان است و باید مزایا و خطرات آن با پزشک بررسی شود. احتمال خون‌ریزی، عفونت یا موفقیت ناقص وجود دارد. پس از عمل اغلب نیاز به تداوم CPAP یا تغییر سبک زندگی است.

 4 .دارودرمانی و گزینه‌های جدید

تا سال‌های اخیر هیچ داروی تایید‌شده‌ای برای درمان آپنه انسدادی وجود نداشت؛ اما در دسامبر ۲۰۲۴ سازمان غذا و داروی آمریکا اولین دارو برای درمان آپنه خواب را تایید کرد.

تیزپاتید (اسپارتینا) یک داروی تزریقی است که به کاهش اشتها و وزن کمک می‌کند. مطالعات نشان داده‌اند که افراد چاق مبتلا به آپنه متوسط تا شدید که یک‌سال این دارو را دریافت کردند، به‌طور متوسط ۱۸ ٪ از وزن بدن را از دست دادند و حدود ۲۵ وقفه تنفسی کمتر در هر ساعت تجربه کردند.

همچنین حدود ۴۲٪ از افراد پس از مصرف دارو به مرحله‌ای رسیدند که شاخص AHI آن‌ها به زیر ۵ یا بدون علامت شده بود؛ سایرین همچنان به درمان‌های دیگر مثل CPAP نیاز داشتند.

تغییر سبک زندگی و درمان‌های مکمل

برای همه بیماران، به‌ویژه در موارد خفیف یا برای پشتیبانی از درمان‌های اصلی، اصلاح سبک زندگی و برخی درمان‌های رفتاری اهمیت دارد:

کاهش وزن و ورزش

اضافه‌وزن قوی‌ترین عامل خطر آپنه خواب است؛ به همین دلیل کاهش وزن یکی از مؤثرترین مداخلات محسوب می‌شود. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که افزایش ۱۰ ٪ وزن بدن می‌تواند شدت بیماری (AHI) را ۳۲  ٪ افزایش دهد و کاهش ۱۰ ٪ وزن، AHI را به‌طور متوسط ۲۶٪ کاهش می‌دهد.

 در برنامه‌های کاهش وزن بلندمدت، هر کیلوگرم کاهش وزن حدود 78/0 رویداد در ساعت از AHI می‌کاهد. حتی در برخی بیماران، کاهش وزن قابل توجه به بهبود یا رفع کامل آپنه منجر شده است. بنابراین توصیه می‌شود رژیم غذایی سالم و فعالیت بدنی منظم (حداقل ۳۰ دقیقه پیاده‌روی روزانه) در دستور کار باشد. برخی افراد ممکن است از جراحی‌های چاقی با نظر پزشک بهره بگیرند.

تغییر وضعیت خواب

خوابیدن به پشت باعث می‌شود زبان و کام نرم آسان‌تر به عقب بیفتند و راه هوا را ببندند. خوابیدن به پهلو، به‌ویژه پهلوی چپ، در بسیاری از افراد تعداد وقفه‌های تنفسی را کاهش می‌دهد. از بالش‌های مخصوص یا ترفندهایی مثل دوختن توپ تنیس به پشت لباس خواب استفاده می‌شود تا فرد به پشت نخوابد.

پرهیز از الکل و داروهای آرام‌بخش

مصرف الکل و قرص‌های خواب‌آور عضلات گلو را شل می‌کند و آپنه را تشدید می‌کند. توصیه می‌شود حداقل چهار ساعت قبل از خواب این مواد مصرف نشود و ترک سیگار نیز به کاهش التهاب راه‌های هوایی و بهبود خواب کمک می‌کند.

تمرینات دهان و حلق

تقویت عضلات حلق، زبان و فک با تمرین‌های ساده (تمرین‌های اوروفارنژیال) می‌تواند در موارد خفیف کمک‌کننده باشد. تحقیقات نشان می‌دهد انجام روزانه این تمرینات به مدت چند ماه می‌تواند شدت خرناس و شاخص AHI را کاهش دهد. تمرین‌هایی مانند فشار دادن زبان به سقف دهان، تلفظ کشیده حروف آ، ا و تمرین بلع می‌تواند مفید باشد. این روش جایگزین درمان‌های اصلی نیست، اما چون بدون خطر است می‌تواند در کنار روش‌های دیگر استفاده شود.

بهداشت خواب

رعایت اصول بهداشت خواب مانند داشتن زمان خواب منظم، اتاق تاریک و خنک، اجتناب از وعده‌های سنگین و کافئین قبل از خواب، استفاده از بالش مناسب و کاهش نور آبی صفحات نمایشگر می‌تواند کیفیت خواب را بهبود دهد. اگر بینی شما به دلیل آلرژی یا گرفتگی مسدود است، استفاده از اسپری‌های نمکی یا درمان آلرژی تحت نظر پزشک می‌تواند به تنفس بهتر کمک کند.

درمان‌های مکمل و گیاهی

در حال حاضر هیچ شواهد علمی معتبری وجود ندارد که دمنوش‌ها یا گیاهان دارویی بتوانند آپنه خواب را درمان کنند. برخی روغن‌ها یا بخورهای گیاهی ممکن است گرفتگی بینی را تسکین دهند، اما نباید به‌عنوان درمان اصلی به آنها اتکا کرد. همه‌ی مکمل‌ها باید با نظر پزشک مصرف شوند؛ اطلاعات غلط یا تبلیغات اغراق‌آمیز را نادیده بگیرید.

توجه:

در ایران نیز دستگاه‌های CPAP، وسایل دهانی و خدمات جراحی توسط پزشکان متخصص ارائه می‌شود. اما لازم است توجه داشته باشید که هیچ دوز دارویی یا گیاهی مشخصی در این مقاله توصیه نمی‌شود؛ به‌دلیل تفاوت شرایط فردی، هرگونه دارو یا مکمل باید توسط پزشک معالج تجویز شود. خوددرمانی با داروهای خواب‌آور، ترکیبات گیاهی یا داروهای لاغری می‌تواند خطرناک باشد. در صورت شک به آپنه خواب، به پزشک مراجعه و از منابع معتبر استفاده کنید.

آنچه امروز می‌توانید انجام دهید

اگر علائم خفیف دارید یا منتظر مراجعه به پزشک هستید، انجام برخی اقدامات خانگی بی‌خطر می‌تواند خواب شما را بهتر کند:

1. به پهلو بخوابید. خوابیدن به پهلو (به‌خصوص پهلوی چپ) از افتادن زبان به عقب جلوگیری می‌کند. می‌توانید از بالش‌های ضد خرناس یا روش توپ تنیس استفاده کنید.
2. وزن خود را مدیریت کنید. حتی کاهش چند کیلوگرم وزن می‌تواند شدت آپنه را کاهش دهد. رژیم غذایی سالم و فعالیت بدنی منظم مانند پیاده‌روی یا شنا را در برنامه روزانه بگنجانید.
3. از الکل و سیگار دوری کنید. مصرف نوشیدنی‌های الکلی و سیگار پیش از خواب عضلات گلو را شل کرده و وقفه‌های تنفسی را افزایش می‌دهد. ترک سیگار علاوه بر کمک به تنفس، خطر بیماری‌های قلبی و سرطان را هم کاهش می‌دهد.
4. تمرینات دهان و حلق را انجام دهید. هر روز چند دقیقه زبان خود را به سقف دهان فشار دهید، حروف صدا دار را با صدای بلند بگویید و تمرین بلع کنید. این تمرین‌ها ممکن است در طول زمان عضلات حلق را تقویت کنند.
5. محیط خواب را بهبود دهید. اتاق خواب را تاریک، ساکت و خنک نگه‌دارید. از گوشی و تلویزیون حداقل یک ساعت قبل از خواب فاصله بگیرید و از بالش مناسب استفاده کنید.
6. مشکلات بینی را درمان کنید. اگر دچار آلرژی یا گرفتگی بینی هستید، با پزشک خود درباره اسپری‌های نمکی یا درمان‌های آلرژی صحبت کنید تا تنفس از بینی آسان‌تر شود.
7. وعده شام را سبک کنید. خوردن غذای سنگین، چرب یا پرکالری نزدیک زمان خواب می‌تواند رفلاکس معده و اختلال در تنفس ایجاد کند. حداقل دو تا سه ساعت قبل از خواب شام سبک بخورید.

این توصیه‌ها نمی‌توانند جای تشخیص و درمان پزشکی را بگیرند، اما می‌توانند نشانه‌ها را کاهش دهند و کیفیت خواب شما را کمی بهبود بخشند.

باورهای نادرست رایج

در مورد آپنه خواب باورهای غلط زیادی وجود دارد که تشخیص و درمان را به تأخیر می‌اندازند. در زیر چند نمونه از این باورها و واقعیت‌های علمی را بخوانید:

1. باور نادرست: (هر کس خرناس می‌کشد حتماً آپنه خواب دارد.)

واقعیت: خرناس بلند یکی از علائم آپنه است، اما هر خروپفی نشانه بیماری نیست. بسیاری از افراد بدون وقفه تنفسی خرناس می‌کشند. خرناس زمانی نگران‌کننده است که با توقف تنفس و خواب‌آلودگی روزانه همراه باشد.

2. باور نادرست: (فقط مردان چاق و مسن دچار آپنه خواب می‌شوند.)

واقعیت: گرچه چاقی، سن بالا و جنس مذکر از عوامل خطر مهم هستند، اما زنان (به‌ویژه پس از یائسگی)، افراد لاغر و حتی کودکان نیز ممکن است دچار این بیماری شوند. ساختار فک و حلق یا عوامل ژنتیکی نیز نقش دارند.

3. باور نادرست: (آپنه خواب بیماری جدی نیست و فقط باعث مزاحمت برای دیگران می‌شود.)

واقعیت: آپنه خواب درمان‌نشده می‌تواند خطر فشار خون، بیماری قلبی، سکته مغزی و دیابت را افزایش دهد. همچنین خواب‌آلودگی مزمن احتمال تصادف را بالا می‌برد. درمان مناسب خطر این عوارض را کاهش می‌دهد.

4. باور نادرست: (اگر آپنه داشته باشم خودم متوجه می‌شوم چون نفس‌تنگی را حس خواهم کرد.)

واقعیت: بسیاری از مبتلایان از وقفه‌های تنفسی خود بی‌خبرند، زیرا مغز آن‌ها برای ازسرگیری تنفس به سرعت بیدارشان می‌کند و آنها دوباره می‌خوابند. اغلب این اطرافیان هستند که خرناس یا مکث تنفسی را گزارش می‌کنند. بنابراین حتی بدون احساس خفگی هم ممکن است آپنه داشته باشید.

پرسش‌های متداول

آپنه انسدادی و آپنه مرکزی چه تفاوتی دارند؟

آپنه انسدادی نتیجه انسداد فیزیکی راه هوایی است؛ هنگام خواب بافت‌های گلو به عقب می‌افتند و راه عبور هوا بسته می‌شود. فرد تلاش می‌کند نفس بکشد ولی هوا وارد ریه نمی‌شود. در مقابل، آپنه مرکزی به‌دلیل اختلال در فرمان تنفس از سوی مغز رخ می‌دهد؛ راه هوایی باز است اما مغز برای چند ثانیه به عضلات تنفسی فرمان نمی‌دهد. درمان‌ها نیز متفاوت‌اند؛ آپنه انسدادی معمولاً با CPAP، وسایل دهانی یا جراحی درمان می‌شود، در حالی که آپنه مرکزی ممکن است نیاز به درمان علت زمینه‌ای، اکسیژن یا دستگاه‌های تهویه خاص داشته باشد.

آیا کاهش وزن می‌تواند آپنه خواب را درمان کند؟

کاهش وزن برای بسیاری از بیماران آپنه خواب می‌تواند تغییرات چشمگیری ایجاد کند. هر ۱۰٪ کاهش وزن معمولاً AHI را حدود ۲۶٪ کاهش می‌دهد و هر کیلوگرم کاهش وزن ۰٫۷۸ رویداد در ساعت کمتر می‌کند. در برخی افراد، به‌ویژه کسانی که اضافه‌وزن زیادی داشته‌اند، کاهش وزن قابل توجه می‌تواند آپنه را تقریباً برطرف کند. با این حال کاهش وزن سریع یا افراطی پیشنهاد نمی‌شود؛ برنامه کاهش وزن باید تدریجی و تحت نظر متخصص تغذیه و پزشک باشد.

آیا کودکان هم می‌توانند آپنه خواب داشته باشند؟

بله. کودکان نیز ممکن است به آپنه خواب دچار شوند، به‌ویژه اگر لوزه‌ها و آدنوئیدهای بزرگ داشته باشند. علائم در کودکان ممکن است شامل خرناس، نفس‌نفس زدن در خواب، تعریق شبانه، بیش‌فعالی یا کاهش تمرکز باشد. درمان در کودکان اغلب جراحی برداشتن لوزه و آدنوئید است و عموماً موفقیت بالایی دارد. اگر کودک شما علائم مشکوک دارد، حتماً با پزشک متخصص اطفال یا گوش‌حلق‌وبینی مشورت کنید.

آیا داروی تیزپاتید جایگزین CPAP می‌شود؟

خیر. تیزپاتید دارویی است که با کاهش وزن به بهبود آپنه کمک می‌کند و نخستین دارویی است که برای این هدف تایید شده است. مطالعات نشان داده‌اند این دارو تعداد وقفه‌های تنفسی را کاهش می‌دهد و در برخی افراد علائم را از بین می‌برد. اما اکثر بیماران همچنان نیازمند استفاده از CPAP یا روش‌های دیگر هستند. علاوه بر این دارو تنها برای بزرگسالان چاق با آپنه متوسط تا شدید مناسب است. بنابراین تیزپاتید می‌تواند به عنوان درمان کمکی در کنار کاهش کالری و ورزش استفاده شود، نه جایگزین کامل CPAP.

بهترین راه تشخیص آپنه خواب در ایران چیست؟

در ایران مانند بسیاری از کشورها، مطالعه خواب شبانه (پلی‌سومنوگرافی) استاندارد تشخیص آپنه خواب است و در بیمارستان‌های بزرگ و کلینیک‌های خواب انجام می‌شود. برای شروع می‌توانید به متخصص گوش‌حلق‌وبینی، ریه یا مغز و اعصاب مراجعه کنید. آنها در صورت نیاز شما را به آزمایشگاه خواب ارجاع می‌دهند. تست خواب خانگی نیز در موارد خاص توسط برخی مراکز ارائه می‌شود. پس از تشخیص، درمان بر اساس شدت بیماری شامل CPAP، وسایل دهانی، تغییر سبک زندگی یا جراحی خواهد بود.

این مطلب صرفاً برای اطلاع‌رسانی و افزایش آگاهی است و جایگزین توصیه یا تشخیص پزشکی حرفه‌ای نیست. در صورت مشاهده علائم یا سوال درباره درمان، حتماً با پزشک متخصص مشورت کنید و از خوددرمانی بپرهیزید.

جمع‌بندی

آپنه خواب یک اختلال رایج ولی جدی است که می‌تواند کیفیت خواب و سلامت کلی شما را تحت تأثیر قرار دهد. این بیماری بیشتر در افراد چاق و مردان میان‌سال دیده می‌شود، اما هرکسی – حتی کودکان – ممکن است به آن مبتلا شود. علائم کلیدی شامل خرناس بلند، وقفه‌های تنفسی، بیدار شدن با حس خفگی و خواب‌آلودگی روزانه است. اگر این نشانه‌ها را دارید، اولین قدم ایمن این است که به پزشک مراجعه کنید. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب می‌تواند خطر فشار خون، بیماری‌های قلبی، سکته مغزی و حوادث را کاهش دهد.

در نهایت، به خاطر داشته باشید که سلامت شما سرمایه شماست. با مراجعه به پزشک، پیگیری درمان و ایجاد تغییرات سالم در زندگی، می‌توانید بر آپنه خواب غلبه کنید و خواب آرام و انرژی بیشتری در روزهای آینده داشته باشید. این مقاله به‌عنوان یک راهنمای آموزشی تهیه شده است و جایگزین مشاوره‌ی پزشکی نیست؛ همیشه برای تصمیم‌گیری نهایی با پزشک خود مشورت کنید.

---

منابع

[1] Zappalà P, Lentini M, Ronsivalle S, et al. (2025). The Global Socioeconomic Burden of Obstructive Sleep Apnea: A Comprehensive Review. Healthcare, 13(17): 2115. doi:10.3390/healthcare13172115 – این مطالعه نشان می‌دهد حدود ۹۳۶ میلیون بزرگسال در سراسر جهان درجاتی از آپنه خواب دارند و ۴۲۵ میلیون نفر دچار نوع متوسط تا شدید هستندpmc.ncbi.nlm.nih.gov.

[2] Das AM, Chang JL, et al. (2022). Enhancing public health and safety by diagnosing and treating obstructive sleep apnea in the transportation industry: An AASM position statement. Journal of Clinical Sleep Medicine, 18(10): 2467–2470. doi:10.5664/jcsm.9670 – این بیانیه بر عواقب خطرناک آپنه خواب درمان‌نشده از جمله افزایش فشار خون و خطر حوادث رانندگی تأکید می‌کندpmc.ncbi.nlm.nih.gov.

[3] St‑Onge MP, Tasali E. (2021). Weight Loss Is Integral to Obstructive Sleep Apnea Management: Ten‑Year Follow‑up in Sleep AHEAD. American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine, 203(2): 161–162. doi:10.1164/rccm.202007-2906ED – در این مقاله نشان داده شد که افزایش ۱۰٪ وزن بدن باعث افزایش ۳۲٪ در شاخص AHI شده و کاهش ۱۰٪ وزن آن را ۲۶٪ کاهش می‌دهدpmc.ncbi.nlm.nih.gov.

[4] FDA (2024). FDA Approves Zepbound (tirzepatide) for Moderate to Severe Obstructive Sleep Apnea. Press announcement, December 20, 2024 – این خبر اعلام می‌کند که سازمان غذا و داروی آمریکا داروی تزریقی تیزپاتید (زپ‌باوند) را برای بزرگسالان چاق با آپنه متوسط تا شدید تأیید کرده است؛ دارو از طریق کاهش وزن تعداد وقفه‌های تنفسی را کم می‌کند ولی عوارضی مانند تهوع و اسهال داردfda.govfda.gov.

[5] Sleep Foundation (2024). Zepbound Approved to Treat Obstructive Sleep Apnea. این مقاله توضیح می‌دهد که زپ‌باوند نخستین داروی تایید‑شده برای آپنه خواب است، عمدتاً با کاهش وزن عمل می‌کند و ممکن است در ۴۲٪ از بیماران علائم را برطرف کند؛ در عین حال، بسیاری از بیماران نیازمند CPAP باقی می‌مانندsleepfoundation.orgsleepfoundation.org.

[6] Jordan AS, McSharry DG, Malhotra A. (2014). Adult Obstructive Sleep Apnea. Lancet. (به‌عنوان منبع جامع زمینه‌ای). – این مقاله اطلاعات کلی درباره پاتوفیزیولوژی، عوامل خطر و درمان‌های آپنه خواب فراهم کرده است و برای تکمیل مباحث استفاده شد.

تاریخ آخرین بازبینی علمی: ۱۴۰۴/۰۶/۰۸ (2025/08/30)